یکی از داروهای پرکاربرد در درمان انواع بیماری‌های عفونی در انسان و دام، آنتی‌بیوتیک‌ها هستند. مصرف بی رویه این دارو در دام‌ها می‌تواند منجر به باقیماندن دارو در فرآورده‌های دام (نظیر شیر) شود و باعث ایجاد مشکلات بهداشتی در جوامع انسانی گردد. امروزه با گسترش روش‌های جدید در دامپروری‌ها، استفاده از آنتی‌بیوتیک‌ها برای کنترل ورم پستان، بیماری‌های موضعی و... رایج شده است.
نگرانی در خصوص باقیمانده‌های دارویی در مواد غذایی به حدی افزایش یافته است که سازمان‌های ناظر بر ایمنی غذا بر عاری بودن مواد غذایی از این باقیمانده‌ها تاکید دارند. در حال حاضر کلیه کیت‌های تشخیص آنتی‌بیوتیک در شیر خام، وارداتی هستند و هزینه نسبتاً بالایی دارند. همین هزینه بالا سبب شده است که شرکت‌های لبنی از برندهای ارزان‌تر که خطای عملکرد بالایی دارند استفاده نمایند یا صرفاً برای کنترل شیر خام مصرفی در محصولات تخمیری خود از این کیت‌ها استفاده کنند. اساس کار ساخت کیت‌های تشخیص سریع آنتی‌بیوتیک رایج، بدین‌صورت است که نانو گیرنده‌های اختصاصی برای آنتی‌بیوتیک‌های مورد نظر در تماس با مقدار مشخصی شیر خام قرار می‌گیرند (عمدتاً دما به‌عنوان کاتالیزور عمل می‌کند) و در صورت وجود آنتی‌بیوتیک‌ها، آن‌ها را جذب می‌کنند.
با وارد کردن استریپ کاغذی ، محلول به سمت بالای استریپ حرکت می‌کند و در صورت آزاد بودن گیرنده‌های نانو بالا آمده، آن‌ها جذب مکان‌های مشخص می‌شوند و تشکیل خط قرمز به معنی کمتر از حد مجاز بودن آنتی‌بیوتیک موردنظر را می‌دهند و در غیر این صورت خط قرمز تشکیل نمی‌شود که معرف مثبت بودن آنتی‌بیوتیک است. جهت شناسایی باقیمانده‌های دارویی در صنعت غذایی از روش‌های مختلف کمی و کیفی ازجمله اسپکتوفتومتری، کروماتوگرافی، الکتروفورز، میکروبیولوژی و ایمنوشیمیایی استفاده می‌شود که این روش‌ها به دلیل هزینه بر بودن و زمان بر بودن قابل‌استفاده در صنعت لبنی نمی‌باشد. به‌غیر از کیت‌های تشخیص سریع آنتی‌بیوتیک در شیر خام، چندین روش دیگر نیز برای تشخیص آنتی‌بیوتیک‌ها در شیر خام وجود دارد که عبارت‌اند از:
- استفاده از دستگاه HPLC که آزمایش پرهزینه و وقت‌گیر است و نیاز به اپراتور متبحر دارد.
- استفاده از روش الایزا که آزمایش پرهزینه و وقت‌گیر است و نیاز به اپراتور متبحر دارد.
- تست لخته که آزمایش ارزان ولی وقت‌گیر و دقت تشخیص بسیار ضعیف است.
- کیت کوپن که انجام آزمایش وقت‌گیر می‌باشد.
به‌طور کلی در صنعت لبنی، شیر در معرض آلودگی های شیمیایی زیادی قرار دارد. این آلودگی‌ها از طرق مختلف نظیر درمان دام، انواع مواد غذایی، محیط شیردوشی و فرآیند تولید وارد شیر می‌شوند، از این رو ضروری است تا با کنترل دقیق، خطر آلودگی شیر را به حداقل رساند. آلوده‌کننده‌های شیمیایی شیر عبارت‌اند از: آنتی‌بیوتیک‌ها، هورمون‌ها، ضدعفونی‌کننده‌ها، نیتریت‌‌ها، نیترات‌ها و نیتروزآمین‌ها، حشره کش‌ها، سموم قارچی، فلزات سمی، دی اکسین ها و غیره. آنتی‌بیوتیک‌ها محصولات متابولیسم ثانویه میکروارگانیسم‌ها هستند که توانایی از بین بردن باکتری‌ها و جلوگیری از رشد آن‌ها را دارند. از آنتی‌بیوتیک‌ها به‌منظور کنترل بیماری‌های سیستمیک و موضعی در دامپروری ها استفاده می‌شود. کنترل ورم پستان متداول‌ترین مورد مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها می‌باشد، آنتی‌بیوتیک‌های محلول در چربی نسبت به آنتی‌بیوتیک‌های محلول در آب مدت طولانی‌تری در پستان باقی می‌مانند. ازآنجایی‌که دامداران برای درمان بیماری‌های میکروبی ایجاد شده بین گله‌های خود از آنتی‌بیوتیک‌ها استفاده می‌کنند، این داروها در سرتاسر بدن دام ازجمله در شیر خام نیز وارد می‌شوند. هر آنتی‌بیوتیک بعد از ورود به بدن، نیاز به مدت‌زمان معینی جهت تجزیه و دفع از بدن دام را دارد. به دلایل زیر در نباید از شیرهای خام آنتی‌بیوتیکی استحصال‌شده به در صنایع لبنی مورد استفاده قرار گیرند: (لازم به ذکر اینکه آنتی‌بیوتیک‌ها نسبت به حرارت پاستوریزه و استریل، مقاوم هستند)
1- از این شیرها در تولید محصولات تخمیری نمی‌توان استفاده کرد، زیرا آنتی‌بیوتیک‌ها از رشد میکرو ارگانیسم‌های مفید مورد استفاده در محصولات ذکر شده، جلوگیری به عمل می‌آورد یا روند رشد آن‌ها را دچار اختلال می‌کند، لذا محصول تولیدشده با این شیرهای خام، کیفیت مناسبی را نخواهند داشت.
2-هنگامی‌که محصولات لبنی دارای آنتی‌بیوتیک بیشتر از سطح MRL تعیین شده، مصرف می‌شوند می‌توانند عوارض بهداشتی متعددی ازجمله ایجاد واکنش‌های آلرژی، زدودن میکرو فلور طبیعی بدن، خطرات مسمومیت، ایجاد میکروارگانیسم‌های مقاوم به آنتی‌بیوتیک و کاهش حساسیت نسبت به درمان آنتی‌بیوتیک و ... را ایجاد کنند.
چندین روش برای تشخیص آنتی‌بیوتیک‌ها در شیر خام وجود دارد از جمله روش‌های HPLC، لیزا، انتشار در ژل و تست لخته که همگی این روش‌ها گران‌قیمت، وقت‌گیر هستند یا دقت تشخیص لازم را ندارند. از آنجائی‌که شیر یک ماده غذایی بسیار مغذی برای میکروارگانیسم‌ها می باشد، باید جهت تخلیه و فرآوری در کارخانه، هر چه سریع‌تر تعیین تکلیف شوند تا کمترین رشد میکروبی را در آن داشته باشیم، لذا در حال حاضر در آزمایشگاه‌های دریافت شیر خام، از کیت‌های تشخیص سریع آنتی‌بیوتیک بدین منظور استفاده می‌گردد. شرکت دایامب نیز با علم به این نیاز در کشور اقدام به تولید کیت های تشخیص سریع آنتی بیوتیک در شیر با دقت بسیار بالا و قابل رقابت با نمونه های خارجی کرده است تا ضمن جلوگیری از خروج ارز کیت هایی با قیمت های کمتر از نمونه خارجی روانه بازار کند.
منبع: دایامب
